Hiperaljezi Nedir ?

Hiperaljezi, normalde ağrılı olmayan ya da hafif ağrıya neden olan uyaranlara karşı artmış ağrı yanıtı olarak tanımlanır. Yunanca “hyper” (aşırı) ve “algesis” (ağrı) kelimelerinden türemiştir. Hiperaljezi, sıklıkla nöropatik ağrı ve kronik ağrı sendromları ile birlikte görülür ve hem periferik hem de santral sinir sistemi düzeyinde bozulmuş ağrı işleme mekanizmalarının bir sonucudur.

Periferik hiperaljezi, doku hasarına yanıt olarak periferik nosiseptörlerin duyarlılığının artmasıyla oluşur. Buna karşılık santral hiperaljezi, sinir sistemi içerisindeki santral nöronların aşırı yanıt vermesi veya inhibitör mekanizmaların bozulması sonucu gelişir. Bu durum, santral sensitizasyon (duyarlılığın artması) olarak da bilinir.

Klinik Görünüm ve Tanı Kriterleri

Hiperaljezi, hastalar tarafından genellikle “dokununca canım yanıyor”, “hafif bir şey bile acıtıyor” şeklinde tanımlanır. Cilt üzerine uygulanan hafif basınç, sıcaklık değişimi ya da iğne ucu gibi mekanik uyaranlar aşırı ağrılı bir tepkiye neden olabilir. Tanı, klinik değerlendirme ve duyu testleri ile konur. Mekanik, termal ve kimyasal uyaranlara karşı ağrı eşiklerinin ölçümü tanıda yardımcıdır.

Fizyoterapi Bakış Açısıyla ''Hiperaljezi''

Hiperaljezinin yönetiminde fizyoterapi, ağrıyı azaltmak ve fonksiyonu artırmak amacıyla multimodal, yani çoklu müdahaleye dayalı bir yaklaşım benimser. Fizyoterapistlerin amacı, santral ve/veya periferik sensitizasyonu azaltmak, duyusal motor sistemlerin işlevini normalize etmek ve hasta katılımını artırmaktır.

1. Ağrı Nörofizyolojisi Eğitimi

Modern ağrı bilimini temel alan bu eğitim, hastanın ağrı deneyimini yeniden çerçevelendirerek ağrıya karşı olan korku, kaygı ve kaçınma davranışlarını azaltmayı amaçlar. Yapılan çalışmalar, PNE’nin santral sensitizasyonu azaltarak hiperaljeziyi hafifletebileceğini göstermektedir (Louw et al., 2016).

2. Egzersiz Terapisi

Aerobik egzersiz, antiinflamatuar ve analjezik etkiler yaratarak santral ağrı modülasyonuna katkıda bulunur. Egzersiz, endojen opioid salınımını artırır, kortikal plastisiteyi olumlu yönde etkiler. Yavaş tempo ile başlanan, dereceli ilerleyen egzersiz programları önerilir.

Graded exposure ve graded activity yaklaşımları, ağrıya neden olan aktivitelerden kaçınma davranışlarını azaltmak ve işlevsel kapasiteyi artırmak amacıyla kullanılır.

3. Duyu Modülasyonu ve Desensitizasyon Teknikleri

Hiperaljezili bireylerde duyusal sistemin yeniden eğitimi için duyu modülasyon teknikleri (pamuk, fırça, sıcak-soğuk uygulamaları gibi) uygulanabilir. Bu teknikler, santral sinir sisteminin anormal yanıtlarını yeniden şekillendirmeye katkı sağlar.

4. Transkutanöz Elektriksel Sinir Stimülasyonu (TENS)

TENS, özellikle düşük frekanslı ve yüksek amplitüdlü uygulamalarda, endorfin salınımını artırarak hiperaljezi semptomlarını azaltabilir. TENS’in ağrı inhibitör sistemlerini aktive ederek spinal düzeydeki nöral hiperaktiviteyi baskıladığı bilinmektedir.

5. Manuel Terapi Teknikleri

Yumuşak doku mobilizasyonu, eklem mobilizasyonu ve sinir kaydırma teknikleri gibi manüel müdahaleler, hem mekanik hem de nörofizyolojik etkiler yoluyla ağrının azaltılmasına katkı sağlayabilir. Özellikle periferik duyusal girdinin yeniden düzenlenmesi hiperaljezinin modülasyonunda etkilidir.

6. Psikososyal Müdahaleler ve Multidisipliner Yaklaşım

Hiperaljezi genellikle kronik ağrı, anksiyete, depresyon ve katastrofizasyon ile ilişkilidir. Fizyoterapi süreci, psikolojik destek, bilişsel-davranışçı terapi ve gerekirse psikiyatri konsültasyonu ile desteklenmelidir. Ayrıca uyku hijyeni, stres yönetimi ve yaşam tarzı değişiklikleri konusunda danışmanlık verilmelidir.

Bilimsel Kanıtlar 

Hiperaljezinin tedavisinde multimodal fizyoterapi yaklaşımlarının etkinliği birçok sistematik derleme ve randomize kontrollü çalışma tarafından desteklenmektedir. Özellikle aerobik egzersizin ve PNE’nin, santral sensitizasyonu azaltarak ağrıda klinik anlamlı azalma sağladığı raporlanmıştır (Moseley, 2003; Louw et al., 2016).

Sonuç

Hiperaljezi, karmaşık bir nörofizyolojik temele sahip olup, etkili yönetim için multidisipliner ve bireyselleştirilmiş bir rehabilitasyon programı gerektirir. Fizyoterapistler, ağrıyı sadece fiziksel bir belirti değil, biopsikososyal bir olgu olarak ele almalı; hastaya özel değerlendirme ve tedavi planları oluşturmalıdır.

Düzenli egzersiz, nörofizyolojik eğitim, duyusal yeniden eğitim ve psikolojik destek, hiperaljezili bireylerin fonksiyonel kapasitelerini artırmak ve yaşam kalitelerini yükseltmek adına temel müdahale alanlarını oluşturur.

Kaynak

1. Moseley, G. L. (2003). "Joining forces–combining cognition-targeted motor control training with group or individual pain physiology education: a successful treatment for chronic low back pain." Journal of Manual & Manipulative Therapy, 11(2), 88–94.

2. Louw, A., Diener, I., Butler, D. S., Puentedura, E. J. (2016). "The effect of neuroscience education on pain, disability, anxiety, and stress in chronic musculoskeletal pain." Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 97(1), 64–76.

3. Woolf, C. J. (2011). "Central sensitization: implications for the diagnosis and treatment of pain." Pain, 152(3 Suppl), S2–S15.

4. van Griensven, H., Strong, J., Unruh, A. (2014). Pain: A Textbook for Health Professionals (2nd ed.). Elsevier Health Sciences.

5. Nijs, J., et al. (2014). "Treatment of central sensitization in patients with 'unexplained' chronic pain: what options do we have?" Expert Opinion on Pharmacotherapy, 15(5), 545–553.