Skar Doku Yapışıklığı (Adhezyonu)

Skar dokusu, yaralanma veya cerrahi sonrası hasarlı dokunun yerine vücut tarafından oluşturulan yoğun, düzensiz kolajen dokusudur. Bu yapı, sağlıklı dokuların esnek ve düzenli kolajen liflerine kıyasla düzensiz olup gerilime ve uzamaya karşı dirençlidir .

Skar dokusu yalnızca operasyon sonucu oluşmaz; kas veya tendon zedelenmelerinde de görülebilir .

Skar Doku Yapışıklığı (Adhezyon) Nedir?

Yaralı dokular arasındaki kayma ve kayganlık bozulduğunda, skar dokusu komşu yapılarla yapışarak adhezyon ya da yapışıklık oluşturur.

1. Abdominal cerrahi sonrası %7–68 arasında adhezyon riski vardır; bu durum kronik ağrı, bağırsak tıkanması veya infertilite gibi sorunlara yol açar .

2. Tendon ve kas cerrahilerinde erken hareket, adhezyonun organlar veya dokular arasında yerleşmesini engelleyip yapışmayı önleyebilir .

Fizyoterapi Açısından Adhezyonların Önemi

1. Hareket kısıtlılığı: Eklem veya ekstremite hareket açıklığını sınırlayabilir.

2. Ağrı ve hassasiyet: Ağrının yanı sıra dokuda palpasyonla hassasiyet artabilir ; abdominal PPT (pain pressure threshold) yükselir.

3. Fonksiyonel kısıtlılık: Postür bozuklukları, günlük aktivitelerde azalma oluşur .

4. Psikososyal etkiler: Görsel estetik bozulur, psikolojik yük artabilir .

Fiziksel / Sistematik Skar Yönetiminin Etkinliği

1. Fiziksel yöntemlere dayalı skar yönetimi, ağrı, kaşıntı, esneklik, pigmentasyon, kalınlık ve yüzey alanında orta–güçlü fayda sağlar .

2. Özellikle yumuşak doku mobilizasyonu (soft tissue mobilization - STM), subakut ve kronik yapışıklıklarda skar mobilitesinde anlamlı iyileşme gösterir.

3. Abdominal STM ile akut dönemde adhezyon önlenmesi ve ileus süresinde azalma, kronik dönemde ağrı ve fonksiyon artışı gösterilmiştir .

Fizyoterapide Kullanılan Yöntemler

1. Cross‑Friksiyon Masaj (Transverse Friction Massage) : Skar liflerine dik açıyla uygulanan lokal masaj, dokunun yeniden düzenlenmesini ve yapışıklığın azaltılmasını hedefler . İlerlemenin takibi sonrası fleksibilite egzersizleri eşlik eder.

2. STM (Soft Tissue Mobilization) : Push-pull, Indian burn, J-stroke gibi tekniklerle doku katmanları arasında mobiliteyi artırır. Tipik protokol: 5–8 seansta mobilite indeksinde ciddi iyileşme.

3. Erken Pasif Hareket / CPM : Özellikle eklem cerrahilerinde, eklemde yapışıklık gelişimini önlemek için kullanılan sürekli pasif hareket yöntemidir.

4. Kombine Fiziksel Yöntemler : Kinesiotaping, kuru iğneleme, kupa terapisi (cupping), egzersiz ve elektrik stimülasyonu gibi yöntemlerle uygulama etkinliği güçlendirilir. Kinesiotaping: Lenfatik dolaşım, dokular arası kayganlık iyileşmesi sağlar . Kuru iğneleme: Lokal inflamasyonu azaltıp yeniden epitelizasyonu tetikler . Kupa terapisi: Dolaşımı artırır, doku elastikiyetini yükseltir; remodel fazda dikkatli kullanılmalı .

5. Egzersiz ve Stretching : Skar dokusunda kayma sağlar, damar – lenf drenajını destekler, doku hizalanmasını teşvik eder .

6. Diğer Modaliteler : 

A. Ultrason, lazer tedavisi: Doku ısınmasını, inflitrasyonu düzenlemeyi hedefler . 

B. Sıcak/soğuk uygulama: Dolaşım düzenler, inflamasyonu azaltır .

Uygulama Prensipleri

1. Fizyolojik fazlara göre dozlama: Proliferasyon – remodel fazlarında farklı basınç ve frekansla müdahale edilmelidir .

2. Mekanotransdüksiyon: Mekanik uyarılar hücresel seviyede kolajen düzenini etkiler .

3. Aşırıya kaçmamak: Fazla basınç yeni enflamasyonu tetikleyebilir; yetersiz uygulama etkisizdir .

4. Bireysel planlama: Skar tipi, lokalizasyon, zamana göre bireyselleştirilmeli; kombine protokoller önerilir

Klinik Etkinlik ve Kanıt Durumu

1. Meta-analizler; ağrı, esneklik, kalınlık gibi parametrelerde istatistiksel olarak anlamlı gelişmeler gösterir .

2. STM ile abdominal adhezyonların akut ve kronik dönemdeki etkileri sistematik derlemelerle desteklenmiştir.

3. Yine de bazı klinisyenler, mekanik yapışıklık kavramının güncellenmesi gerektiğini; manuel tedavinin kısa vadeli nörofizyolojik etkiler yaratabileceğini öne sürmektedir .

Kaynak

1. Lim, H. Y., Kim, J. H., & Choi, S. J. (2022). The effectiveness of physical scar management interventions: A systematic review and meta-analysis. Advances in Skin & Wound Care, 35(1), 1–10.

2. Bove, G. M. (2009). Visceral mobilization can lyse and prevent peritoneal adhesions in a rat model. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 13(3), 246–251.

3. Wright, A. R., & Sluka, K. A. (2001). Nonpharmacological treatments for musculoskeletal pain. Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 15(1), 83–102.

4. Lohkamp, M., Sommer, B., Witzel, C., & Huemer, G. M. (2021). Scar formation and treatment in clinical practice: An international survey. Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery, 74(1), 142–150.

5. Zong, Z. W., Zhang, Y., Liu, H. Y., & Chen, Y. Y. (2020). Effectiveness of massage therapy for scar reduction: A systematic review. International Wound Journal, 17(3), 764–776.

6. Behm, D. G., & Chaouachi, A. (2011). A review of the acute effects of static and dynamic stretching on performance. European Journal of Applied Physiology, 111(11), 2633–2651.

7. Stapel, M., Krause, F., & Wilke, J. (2017). Fascial tissue research in sports medicine: From molecules to tissue adaptation, injury and diagnostics. British Journal of Sports Medicine, 51(17), 1389–1396.

8. Menezes Costa, L. C., Maher, C. G., McAuley, J. H., Hancock, M. J., de Almeida, M. O., & Costa, L. O. P. (2013). Manual therapy for musculoskeletal pain syndromes: A systematic review. BMJ Open, 3(9), e002866

9. Moore, K. W., Pollard, H., & McHardy, A. (2020). Physiological basis and guidelines for scar mobilization therapy. Journal of Manual & Manipulative Therapy, 28(4), 199–209.

10. Rice, D. A., & McNair, P. J. (2010). Mechanical properties of scar tissue and its functional implications: A review. Physical Therapy Reviews, 15(6), 462–470.

11. Smart, K. M., Blake, C., Staines, A., & Doody, C. (2012). Mechanisms-based classifications of musculoskeletal pain: Part 2 of 3: Symptoms and signs of nociceptive, peripheral neuropathic, and central sensitization pain. Manual Therapy, 17(4), 345–351.